SIBO to przerost bakterii w jelicie cienkim. IMO to z kolei przerost metanogenów. Zaburzenia te dają objawy takie jak nasilone wzdęcia, bóle brzucha, nudności, biegunkę lub zaparcia (w przypadku IMO). Problemy te często współistnieją z IBS (zespół jelita drażliwego) i dają podobne objawy.
W prawidłowych warunkach najwięcej drobnoustrojów kolonizuje nasze jelito grube (końcowe odcinki przewodu pokarmowego). W SIBO bakterie zaczynają w większym stopniu zasiedlać także jelito cienkie. Tam prowadzą do fermentacji resztek pokarmowych, a to powoduje ból, wzdęcia i zmianę rytmu wypróżnień. Pacjenci skarżą się na nasilone zmęczenie, problemy z koncentracją, poposiłkową mgłę mózgową.
Dlaczego dochodzi do SIBO?
Organizm wyposażony jest w naturalne zabezpieczenia przed migracją i przerostem bakterii w jelicie cienkim. Niesprzyjające bakteriom warunki stwarza sok żołądkowy, żółć, enzymy trzustkowe, które działają bakteriobójczo. Perystaltyka jelit i migrujący kompleks motoryczny to ruchy jelit, które pomagają przesunąć treść pokarmową w dół przewodu pokarmowego, z żołądka w stronę jelita grubego i dalej do odbytu. To taka fala, która również utrudnia migrację bakterii „pod prąd”. Istnieje jednak wiele czynników, które mogą osłabić te naturalne mechanizmy ochronne. Należeć mogą do nich np. niektóre leki (inhibitory pompy protonowej przyjmowane np. na zgagę), choroby (cukrzyca, otyłość, choroby żołądka, choroby jelit, wątroby i dróg żółciowych, mukowiscydoza, RZS, niedoczynność tarczycy), nieprawidłowości w budowie przewodu pokarmowego, zrosty pooperacyjne, stres, nadużywanie alkoholu.
Jak sprawdzić czy mam SIBO?
W celu diagnostyki SIBO przeprowadza się testy oddechowe wodorowo-metanowe. Polegają one na kilkukrotnym pobieraniu próbek z wydychanego powietrza. Pierwsza próbka na czczo, kolejne po wypiciu roztworu glukozy lub laktulozy, co 20/30 minut w ciągu 2 godzin. Do badania należy zacząć przygotowywać się już na 4 tygodnie wcześniej odstawiając niektóre leki, następnie na tydzień przed należy odstawić przyjmowanie ziół, leków z grupy IPP, suplementów, prebiotyków, unikać aktywności fizycznej. Następnie na 2 dni przed badaniem należy zrezygnować np. z palenia papierosów, a na 12 godzin przed testem obowiązuje całkowity post. Do czasu zakończenia badania nie można też żuć gumy, wdychać biernie dymu tytoniowego, a ruch należy ograniczyć do niezbędnego minimum.
Dieta przed testem
Na 1 lub 2 dni (w przypadku zaparć) przed badaniem należy zastosować dietę z całkowitym wykluczeniem nabiału, warzyw, owoców, zbóż. W tym czasie można jeść wyłącznie gotowane lub pieczone mięso (bez dodatku oleju ani masła) czysty wywar z drobiu lub wołowiny (bez warzyw). Jedyna dozwolona przyprawa to sól. Pić można tylko wodę źródlaną. Przez 12 godzin przed testem obowiązuje całkowity post.
Wynik testu może nam potwierdzić lub wykluczyć przerost bakterii produkujących wodór (SIBO wodorowe) lub przerost archeonów (IMO) lub pośrednio bakterii produkujących siarkowodór (SIBO sierkowodorowe).
Leczenie SIBO
Antybiotykoterapia
Celem antybiotykoterapii (ryfaksamina lub neomycyna czy inne antybiotyki systemowe) jest modulacja mikrobioty, która spowoduje ustąpienie objawów. Ważna jest jednak też poznanie przyczyny, która doprowadziła do przerostu bakteryjnego i podjęcie działań, które uchronią nas przed nawrotem problemu.
Dieta w SIBO – lowFODMAP
Dieta polega na ograniczeniu FODMAP, czyli łatwo fermentujących w jelitach cukrów (oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli), które są słabo wchłaniane w jelicie cienkim, przechodzą do jelita grubego, gdzie chłoną wodę i ulegają fermentacji, podczas której powstają gazy takie jak wodór, dwutlenek węgla i metan. U większości osób produkty bogate w FODMAP nie powodują dolegliwości. Jednak jeśli cierpisz na choroby układu pokarmowego, np. IBS czy nieswoistą chorobę zapalaną jelit (wrzodziejące zapalanie jelita grubego, chorobę Leśniewskiego Crohna), produkty te mogą nasilać dolegliwości. Pojawiają się wzdęcia, gazy, dyskomfort, uczucie przelewania, bóle brzucha, zaparcia lub biegunki.
Prawidłowo przeprowadzona dieta FODMAP składa się z trzech etapów. Zaczyna się od restrykcyjnej diety, potem stopniowo wprowadza się wykluczone produkty tak, by docelowo wykluczyć tylko te produkty, które wywołują dolegliwości. Celem diety jest określenie, jakie pokarmy i substancje z grupy FODMAP są tolerowane przez jelita, a które wywołują niepożądane objawy. Dietę należy indywidualnie dostosować do każdego pacjenta, uwzględniając stan zdrowia, samopoczucie, zapotrzebowanie energetyczne i odżywcze.
I etap – low FODMAP (2 – 6 tygodni):
W pierwszej fazie eliminujemy produkty z wysoką zawartością łatwo fermentujących sacharydów (FODMAP). Zaliczamy do nich:
- Fruktozę, np. miód, soki owocowe, mango
- Laktozę: mleko i jego przetwory
- Fruktany: np. pszenica, jęczmień, żyto, czosnek, cebula, warzywa kapustne, arbuz, daktyle, pistacje
- Galaktooligosacharydy: np. banany, zielony groszek, szparagi, czosnek, cebula, nasiona roślin strączkowych, orzechy nerkowca, pistacje, pszenica
Produkty, które wykluczamy w I fazie diety:
- Owoce takie jak jabłka, śliwki, wiśnie, czereśnie, jeżyny, gruszki, brzoskwinie, morele, nektarynki, mango, kaki, liczi, granat, arbuz, awokado, figi, daktyle, owoce suszone
- Warzywa: cebula, czosnek, kapusta, brokuły, karczochy, kalafior, kukurydza, groszek, szparagi, groszek cukrowy, buraki, kapusta, seler, biała część pora, bataty, kapusta kiszona, topinambur, maniok
- Nasiona roślin strączkowych: fasola, groch, soczewica, soja i jej przetwory, hummus
- Przetwory mleczne zawierające laktozę np. mleko krowie, owcze, kozie, jogurty, maślanki, kefiry, lody, sery twarogowe, serek wiejski, śmietana,
- Produkty zbożowe: pszenica, jęczmień, żyto (i produkty z nich wytwarzane)
- Orzechy: nerkowca, pistacje, migdały
- Substancje słodzące: miód, erytrytol, ksylitol, mannitol, sorbitol, fruktoza, syrop glukozowo-fruktozowy, syrop z agawy, inulina
- Inne składniki diety, takie jak grzyby, gumy do żucia, karob, korzeń cykorii, piwo, wino, rum, słodzone napoje, słodycze, dżemy z owoców jagodowych, marmolady z czarnych porzeczek, ketchup, pesto,
Zmniejszenie objawów zwykle następuje po 2 – 4 tygodniach stosowania diety eliminacyjnej.
W czasie tego etapu korzystne może być suplementowanie Bifidobacterium, ponieważ dowiedziono, że znaczące ograniczenie spożycia węglowodanów ulegających fermentacji (FODMAP) wiąże się ze zmniejszeniem liczby tych bakterii w jelitach.
W przypadku nieustąpienia objawów, i przy wykluczeniu możliwych błędów dietetycznych popełnionych w tej fazie, należy szukać innych przyczyn złego samopoczucia.
II etap – faza reintrodukcji (6 – 12 tyg.)
Fazę tę wprowadzamy, gdy pacjent odczuje poprawę w fazie eliminacji. Etap ten polega na stopniowym wprowadzaniu produktów z wyższą zawartością FODMAP. Włączamy je pojedynczo w poszczególnych grupach, np. najpierw prowokacja polega na włączeniu do diety produktów z większą zawartością fruktozy itd. Ustala się tolerancję oraz dawki i kombinacje poszczególnych grup. Celem tego etapu jest zdefiniowanie wrażliwości na poszczególne grupy sacharydów oraz dążenie do nak najbardziej możliwego rozszerzenia diety. Zbyt duże restrykcje w diecie zwiększają ryzyko niedoborów żywieniowych i negatywnie wpływają na mikrobiom.
Zaczynamy od 1/3 docelowej wielkości porcji, następnego dnia 2/3, a trzeciego dnia całą porcję. Testujemy tak po kilka produktów z tej samej grupy, a pomiędzy testowaniem zachowujemy 3 dni przerwy. Wyjątek stanowią produkty z grupy fruktanów, które mogą się kumulować w organizmie. Dlatego wprowadzamy je z jednodniową przerwą, np. w poniedziałek 1/3 dawki, w środę 2/3 dawki, w piątek cała dawka. Aby wyciągnąć dobre wnioski z tej fazy, pacjent powinien skrupulatnie prowadzić dzienniczek żywieniowy. Należy tam notować spożycie poszczególnych produktów, ich ilość, towarzyszące temu objawy i metodę obróbki kulinarnej (np. cebula będzie łagodniejsza w formie duszonej niż surowej). Ważne jest notowanie także czynników, które mogą nagatywnie wpływać na tolerancję. Są to stres, miesiączka, aktywność fizyczna, lęk, choroby zapalane.
Jeśli wystąpią objawy podczas II fazy:
– Poczekaj, aż ustąpią objawy, następnie zmniejsz porcję o połowę i spróbuj ponownie,
– Spróbuj innego jedzenia z tej samej grupy FODMAP, aby potwierdzić wyniki pierwszego wyzwania.
– Możesz też założyć, że FODMAP jest dla Ciebie zdecydowanie czynnikiem wyzwalającym i przejść do wyzwania kolejnej grupy FODMAP (oczywiście po odczekaniu, aż objawy ustąpią)
III etap – faza personalizacji
Na postawie reakcji na produkty wprowadzane w II etapie ustala się indywidualną tolerancję na poszczególne rodzaje cukrów fermentujących. Ma to na celu minimalizację ograniczeń dietetycznych. Należy dążyć do tego, by wprowadzić jak największą ilość produktów przy jednoczesnym zachowaniu dobrego samopoczucia. Zbyt duże ograniczenia w diecie sprzyjają bowiem niedoborom żywieniowym. Same produkty FODMAP stanowią pożywienie dla mikrobiomu jelitowego, a podczas fermentacji niestrawionych resztek pokarmowych powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które odżywiają komórki jelit (enterocyty), wpływając m.in. na szczelność bariery jelitowej. Zdrowy stan jelit zwiększa naszą odporność, zapobiega powstawaniu stanów zapalnych czy alergii, a nawet poprawia nasze samopoczucie psychiczne i funkcjonowanie mózgu. Docelowo należy więc dążyć do ograniczenia lub wyeliminowania tylko tych produktów, które nasilają dolegliwości. Z czasem warto powtarzać wprowadzanie produktów i typów FODMAP, które były źle tolerowane przez organizm. Ich indywidualna tolerancja mogła się zmienić. W większości przypadków możliwe jest ponowne wprowadzenie do diety wielu produktów o wysokiej zawartości FODMAP.
Pamiętać jednak należy, że same gazy i wzdęcia, takie którym nie towarzyszy uporczywy ból, są zdrowym objawem i świadczą o tym, że dostarczamy odpowiednią ilość błonnika, który jest pożywką dla naszego mikrobiomu jelitowego, a przez to także dla naszych jelit.
Na co jeszcze zwrócić uwagę w diecie w SIBO
Dietoterapia dąży do uzyskania eubiozy (równowagi mikrobiomu) oraz poprawy funkcjonowania warstwy śluzowej i nabłonka jelitowego i wyrównania niedoborów żywieniowych.
Najważniejsze zasady diety to regularność posiłków. Przerwy powinny wynosić od 3,5 do 4 godzin, a ostatni posiłek powinien być zjadany najpóźniej 2 godz. przed snem. Posiłki powinny być różnorodne, przygotowane techniką gotowania, duszenia, pieczenia.
Uwagę należy zwrócić na sam sposób jedzenia – dokładnie przeżuwać, ponieważ już w jamie ustnej zaczyna się trawienie. Należy dbać o prawidłowe nawodnienie, co wspiera regenerację śluzówki jelita.
Dobrze włączyć do diety owoce takie jak kiwi, ananas, papaja, które zawierają enzymy trawienne (bromelaina w ananasach, aktynidyna w kiwi, papaina w papajach). Wspomagają one trawienie, co może złagodzić wzdęcia, bolesne gazy i dyskomfort żołądkowy. Korzystne będą także niewielkie ilości bogatych w polifenole owoców jagodowych (jagody, borówki, truskawki), które stanowią pożywkę dla Akkermansia municiphila – bakterii ważnych dla regeneracji śluzówki jelita.
Należy dbać o odpowiednią zawartość tłuszczów nienasyconych (oleje roślinne, tłuste ryby morskie, niektóre pestki i orzechy) – one także stanowią pożywkę dla korzystnych dla naszych jelit bakterii takich jak Akkermansia municiphila, Lactobacilli, Bifidobacteria. W początkowym etapie diety orzechy i pestki dobrze jest moczyć, by nie powodowały nasilenia dolegliwości.
W IMO korzystne jest włączenie izoflawonów sojowych, zwartych w tofu. Izoflawony takie jak genisteina i daidzeina w jelicie przekształcana jest przez szczepy Enterococcus faecium i Lactobacillus musisae w equol. Substancja ta zmniejsza produkcję metanu i siarkowodoru w jelicie.
W celu poprawy funkcjonowania jelit należy ograniczyć spożycie alkoholu, ostrych przypraw i żywności wysokoprzetworzonej.
Poza samą dietą dużą wagę warto przyłożyć do naszego stylu życia. Sprzyjać poprawie zdrowia będzie umiarkowana aktywność fizyczna – min. 2,5 godz. tygodniowo, niezakłócony sen (7 – 9 godzin w nocy), a przy łagodzeniu napięć przydatne okażą się techniki relaksacyjne, spacery na łonie natury (zwłaszcza po jedzeniu). Świetnym dopełnieniem terapii są także masaże wisceralne i wprowadzenie odpowiednich technik oddechowych, ćwiczenia aktywizujące nerw błędny, dbanie o prawidłową postawę ciała oraz pozycję podczas wypróżniania.
Czy można zmniejszyć zwartość FODMAP’s w produktach?
Zmniejszyć ilość fruktanów i galaktooligosacharydów można poprzez moczenie i gotowanie. Np. nasiona roślin strączkowych dobrze jest wymoczyć kilkukrotnie wymieniając wodę oraz dobrze ugotować w świeżej wodzie. Korzystne może być także wybieranie bardziej przetworzonych produktów, np. tofu wędzonego zamiast naturalnego (mniej GOS). Jeśli chcemy obniżyć ilość galaktooligosacharydów w warzywach gotujmy je, a niekoniecznie pieczmy.
Inne sposoby to:
– kiełkowanie zieren, np. fasoli mung czy jęczmienia
– marynowanie (np. buraki, cebula)
Z uwagą jednak należy podejść do fermentowanych warzyw, takich jak kapusta kiszona. Fermentacja z jednej strony wpływa na obniżenie zawartości fruktanów i GOS, ale może też zwiększać zawartość mannitolu, ponieważ jest on wytwarzany jako produkt uboczny fermentacji.