Sosna, a dokładniej jej pędy, igły, szyszki, kora i nasiona, to niedoceniany, ale bardzo wartościowy produkt, który można włączać do codziennej diety, ale także leczenia niektórych chorób.

Pierwsze udokumentowane zastosowanie ekstraktów z kory sosnowej pochodzi z 1535 r. Były to doniesienia francuskiego odkrywcy Jacqusa Cartiera, który opisał, że to dzięki piciu wywaru z sosny jego załoga uniknęła śmierci z powodu szkorbutu (choroby wywołanej niedoborem witaminy C). Obecnie ekstrakty z sosny stosuje się jako suplementy diety wspomagające leczenie m.in. przewlekłego stanu zapalnego, zaburzeń krążenia i astmy. Syrop z sosny to powszechny lek stosowany w infekcjach dróg oddechowych.

Sosna – wartość odżywcza

Nasiona i igły sosny mają wysoką wartość energetyczną ze względu na wysoką zawartość tłuszczu (powyżej 500 kcal./100g). Nasiona okazują się świetnym źródłem magnezu (325mg/100g), żelaza (10,2 mg/100g) i cynku (6,4 mg/100g). Pod tym względem można je ustawić obok nasion sezamu czy pestek z dyni. Igły i pędy to dobre źródła witaminy C (ok 30mg/100g).

Polifenole w sośnie

Drzewa iglaste to bardzo dobre źródła polifenoli. Dla roślin są to metabolity wtórne, które umożliwiają im wzrost i rozwój oraz chronią przed owadami i innymi zagrożeniami. Dla nas są to świetne antyoksydanty, które mają też właściwości przeciwzapalne, przeciwalergiczne, przeciwmiażdżycowe, przeciwzakrzepowe i antymutagenne. Ich wysoka zawartość w diecie zmniejsza zachorowalność i spowalnia postęp chorób sercowo-naczyniowych, neurodegeneracyjnych i nowotworowych.  W ekstraktach z sosny znajdziemy m.in. kwas kawowy, kwas galusowy, kwas 4-hydroksybenzoesowy, kwas p-kumarowy, kwas ferulowy, kwas chlorogenowy, katechiny, kwas elagowy.

Pycnogenol

Silny potencjał antyoksydacyjny tych roślin na skalę przemysłową wykorzystywany jest już od lat 60’ XX wieku, kiedy to opracowano, a później opatentowano ekstrakt z kory francuskiej sosny nadmorskiej – Pycnogenol. Do dziś sprzedawany jest on jako skoncentrowane źródło polifenoli. Głównym antyoksydentem tych preparatów są procyjanidyny, ale znajdziemy tam też monomery polifenolowe, kwasy fenolowe lub cynamonowe i ich glikozydy.

Olejki eteryczne

Olejki eteryczne to lotne, naturalne, złożone związki o silnym zapachu. W przemyśle spożywczym i farmacji są stosowane w celu wydłużenia okresu przydatności produktów do spożycia, jako substancje przeciwbakteryjne, przeciwbólowe, uspokajające, przeciwzapalne, spazmolityczne i znieczulające miejscowo.

Olejki eteryczne sosny zawierają ponad 50 składników (np. α-pinen, β-pinen, β-phellandren, β-kariofilen, kamfen, α-terpineol, germakren D, octan bornylu, cytronellol, β-kariofilen i tricyklen).

Zastosowanie farmakologiczne sosny

W ocenie wpływu preparatów z sosny na zdrowie ludzi wykorzystuje się głównie Pycnogenol.

• wykazano, że Pycnogenol w dawce 200 mg/dz. poprawia przepływ krwi w naczyniach krwionośnych i zmniejszają stres oksydacyjny[1].
• w badaniu na 60 osobach po urazie wewnątrzczaszkowym wykazano, że enzogenol w dawce 1000 mg/dz może poprawić funkcjonowanie poznawcze po urazie mózgu[2]. Ponieważ zarówno stan zapalny układu nerwowego jak i stres oksydacyjny prowadzą do uszkodzeń komórek nerwowych w chorobach takich jak Alzheimer, być może ekstrakty z sosny znajdą także zastosowanie w leczeniu i profilaktyce chorób demencyjnych.
• W badaniach na ludziach wykazano, że ekstrakty z sosny mogą spowalniać fotostarzenie skóry[3].
•  W badaniach na gryzoniach wykazano, że ekstrakty z sosny wykazują działanie obniżające ciśnienie krwi, zmniejszające odkładanie tkanki tłuszczowej i negatywne zmiany profilu lipidowego, przeciwcukrzycowe, ochronne na wątrobę, przeciwbólowe, przeciwdrgawkowe, poprawiające gojenie się ran.
• W badaniach in vitro odnotowano działanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwnowotworowe wyciągów z sosny. Za aktywność przeciwdrobnoustrojową ekstraktów, olejków i żywic z sosny odpowiadają alkaloidy, fenole i terpeny.

Zastosowanie sosny w przemyśle spożywczym

Obecnie w przemyśle spożywczym z drzew iglastych powszechne stosuje się orzeszki piniowe (nasiona sosny pinii) i jako przyprawę szyszki (owoce) jałowca. Inne produkty dostępne na rynku to syrop z pędów sosny, piwo na bazie pędów sosny i herbaty ziołowe. Trzeba przyznać, że jak na tak szerokie korzystne działanie, zarówno dla zdrowia jak i przedłużania trwałości żywności, jest to niewykorzystany potencjał roślin iglastych. Technolodzy żywności zauważają, że dobrą perspektywą może być zastosowanie sosny w napojach, produktach mlecznych, produktach mięsnych, a nawet pieczywie.

• Dodatek ekstraktów z kory sosny zwiększa potencjał antyoksydacyjny soków i produktów mlecznych oraz może przedłużać ich trwałość (hamuje wzrost patogennych bakterii)
• Wykazano, że kefir wzbogacony syropem z pąków sosny został lepiej oceniony pod względem sensorycznym niż próba kontrolna, co wskazuje, że może również służyć jako składnik zapewniający smak i aromat[4].
• ekstrakt z sosny dodany do chleba (ekstrakt z igieł[5]) i mięsa (ekstrakt z kory[6]) hamuje namnażanie bakterii i utlenianie tłuszczów, co przedłuża trwałość produktów. substancja działała jako środek przedłużający trwałość poprzez hamowanie wzrostu bakterii i utleniania tłuszczów.

Przepis na syrop z pędów sosny

Syrop z pędów sosny stosuje się głównie w infekcjach dróg oddechowych. Ma on działanie lekko wykrztuśne, upłynniające flegmę, odkażające, bakteriobójcze i wspomaga leczenie infekcji.

Zbiór pędów na syrop

Kiedy: Pędy (czyli młode przyrosty na końcu gałązek) na syrop zbieram zwykle w drugiej połowie kwietnia, a dokładniej wtedy kiedy osiągną 7 cm długości, ale nie więcej niż 15. Starsze pędy robią się zdrewniałe i mniej soczyste. Wybieram suchy i słoneczny dzień.

Gdzie: Dobrze jest wybrać miejsce oddalone od ulic, najlepiej jak to jest nasłoneczniona polana.

Jak: Pędy ucinam sekatorem. Dobrze jest robić to w rękawicach, by nie pobrudzić się żywicą. Nigdy nie ucinam głównych szczytowych pędów, bo to utrudnia młodym drzewkom wzrost w górę. Staram się wybrać kilka drzewek, tak by nadmiernie ich nie ogołocić z młodych przyrostów.

Ile: na oko 😊

Co dalej:

• rozkładam na słońcu na białym papierze na około godzinę – tak by z pędów wyszły robaczki
• siekam pędy na około 1 cm kawałki – można też wrzucić do rozdrabniacza
• warstwami przesypuję naprzemiennie z cukrem do słoja. Na 1 km pędów potrzeba 1 kg cukru. Gdy syrop będzie przeznaczony dla dorosłych – można dolać kilka łyżek spirytusu (poprawi ekstrakcję substancji aktywnych i zapobiegnie pleśnieniu).
• słoik szczelnie zakręcam i na tydzień zostawiam przy południowym oknie, potem można przestawić w inne miejsce.

Syrop powinien przykrywać pędy – w razie potrzeby należy dosypać cukru (by pędy nie spleśniały). Codziennie należy przemieszać lub potrząsać słojem – dobrze też co jakiś czas ugnieść nieco pędy (by wycisnąć sok) – najlepiej drewnianą łyżką.

• po 2 – 3 tygodniach należy odcedzić syrop i przelać do wyparzonych słoików. Ja taki syrop przechowuje w lodówce.

Syrop podaję dzieciom, gdy są przeziębione lub mają kaszel. Można też stosować go zamiennie z cukrem i miodem do słodzenia herbaty czy sosów sałatkowych. Pozostałe po syropie pędy można zalać spirytusem lub wódką i zrobić z nich nalewkę. W podobny sposób można zrobić syrop z młodych szyszek. Szyszki zbieramy wtedy w czerwcu. Z młodych, zielonych szyszek można zrobić też dżem, a nawet można je zamarynować.

Herbatka z igieł sosny

Gdy młode pędy obrosną już igiełkami – również można je zebrać (nie oskubuj jednego drzewka, by mu nie zaszkodzić). Łyżkę takich igieł (świeżych lub ususzonych) zalewa się 200 ml wrzątku, odstawia pod przykryciem na pół godziny, przecedza i pije do 3 razy dziennie. Taka herbatka pozwoli Ci szybciej stanąć na nogi w chorobach dróg oddechowych i przeziębieniach.

[1] Enseleit F., Sudano I., Périat D., Winnik S., Wolfrum M., Flammer A.J., Fröhlich G.M., Kaiser P., Hirt A., Haile S.R., et al. Effects of Pycnogenol on Endothelial Function in Patients with Stable Coronary Artery Disease: A Double-Blind, Randomized, Placebo-Controlled, Cross-over Study. Eur. Heart J. 2012;33:1589–1597. doi: 10.1093/eurheartj/ehr482. [DOI]

[2] Theadom A., Mahon S., Barker-Collo S., McPherson K., Rush E., Vandal A.C., Feigin V.L. Enzogenol for Cognitive Functioning in Traumatic Brain Injury: A Pilot Placebo-Controlled RCT. Eur. J. Neurol. 2013;20:1135–1144. doi: 10.1111/ene.12099. [DOI]

[3] Furumura M., Sato N., Kusaba N., Takagaki K., Nakayama J. Oral Administration of French Maritime Pine Bark Extract (Flavangenol®) Improves Clinical Symptoms in Photoaged Facial Skin. Clin. Interv. Aging. 2012;7:275–286. doi: 10.2147/CIA.S33165. [DOI]

[4] Semeniuc C.A., Rotar A., Stan L., Pop C.R., Socaci S., Mireşan V., Muste S. Characterization of Pine Bud Syrup and Its Effect on Physicochemical and Sensory Properties of Kefir. CyTA J. Food. 2016;14:213–218. doi: 10.1080/19476337.2015.1085905. [DOI]

[5] Choi D.-M., Chung S.-K., Lee D.-S. Shelf Life Extension of Steamed Bread by the Addition of Fermented Pine Needle Extract Syrup as an Ingredient. J. Korean Soc. Food Sci. Nutr. 2007;36:616–621. doi: 10.3746/jkfn.2007.36.5.616. [DOI]

[6] Ahn J., Grün I.U., Fernando L.N. Antioxidant Properties of Natural Plant Extracts Containing Polyphenolic Compounds in Cooked Ground Beef. J. Food Sci. 2002;67:1364–1369. doi: 10.1111/j.1365-2621.2002.tb10290.x. [DOI]