Analogi GLP-1, inaczej tzw. zastrzyki na odchudzanie, to leki stworzone pierwotnie do leczenia cukrzycy typu II. Od 2014 roku zarejestrowane są także jako leki na otyłość. Kiedy warto je stosować i dlaczego podczas kuracji współpracować z dietetykiem?

Jak działają zastrzyki na odchudzanie?

Są to analogi glukagonopodobnego peptydu-1 (GLP-1). Jest to hormon wydzielany w jelicie cienkim i okrężnicy po tym, jak coś zjemy. Jego zadanie polega na zasygnalizowaniu mózgowi i trzustce, że spożyliśmy pokarm i należy zacząć odczuwać sytość (komunikat dla mózgu) oraz wydzielać insulinę (wiadomość dla trzustki). Hormon wydzielany przez nasz organizm ma jednak bardzo krótki okres półtrwania. Już w ciągu około 2 minut jest rozkładany przez enzym dipeptydylopeptydazę 4. Czas półtrwania syntetycznego analogu wynosi aż 3 dni.

Jakie rodzaje leków dostępne są na rynku

–  eksenatyd oraz liksisenatyd (Lyxumia) – to pierwsza generacja tych leków. Powstały na bazie eksendyny-4 (hormonu wyizolowanego z gruczołów ślinowych jaszczurki Heloderma arizońskiej), który wykazuje podobną budowę (w ok. 50%) do ludzkiego GLP-1 i zachowuje jego aktywność.

– leki powstałe na bazie ludzkiego hormonu (podobne w 94 – 97%). Należą do nich:

•  liraglutyd (Saxenda, Victoza),
• dulaglutyd (Trulicity)
• semaglutyd (Ozepmic, Rybelsus, Wegovy)

– tirzepatyd (Mounjaro) – podwójny agonista receptorów polipeptydu insulinotropowego zależnego od glukozy (GIP) i  GLP-1

Jak często podaje się zastrzyki?

Leki te występują w formie roztworu do wstrzykiwań. Raz dziennie podaje się Lyxumię, Victozę, Saxendę i Rybelsus, a pozostałe raz w tygodniu. Jedyną postacią doustnej tabletki jest Rybelsus (w dawkach 3, 7 i 14 mg), który przyjmuje się codziennie, rano na czczo, pół godziny przed posiłkiem. Podawanie leków zaczyna się od mniejszych dawek, np. na przykładzie Ozempic początkowa dawka to 0,25mg i potem w celu zwiększenia tolerancji leku można ją podwajać co 4 tygodnie. Nie należy przekraczać dawki 2 mg.

Od 20 lat w farmakoterapii cukrzycy

Pierwszym tego typu lekiem był eksenatyd. Dopuszczono go w 2005 roku do leczenia cukrzycy typu II. Wymagał on jednak dwukrotnego podawania w ciągu doby. Kolejnym preparatem był liraglutyd, zatwierdzony w Europie w 2009 roku pod nazwą Victoza. Do leczenia otyłości substancję tę dopuszczono w 2014 roku pod nazwą Saxenda. Trulicity wprowadzono również w 2014 roku jako lek stosowany w cukrzycy typu 2. 3 lata później wprowadzono do sprzedaży Ozempic. W 2017 roku pojawił się pierwszy tego typu lek dostępny w formie doustnych tabletek – Rybelsus. Tego samego roku dopuszczono lek Wegovy do użytku w farmakologicznym leczeniu otyłości. W 2022 wprowadzono kolejną substancję o podobnym działaniu, tj. tirzepatyd pod nazwą handlową Mounjaro. Obecnie trwają badania nad retatrutydem, który jest kolejną generacją, tj. czyli potrójnym agonistą receptorów dla GIP, GLP-1 i glukagonu.

Kiedy stosowane są zastrzyki na odchudzanie

Wskazaniami do stosowania leków jest cukrzyca typu II, której leczenie samą metforminą nie przyniosło pożądanej regulacji poziomu cukru we krwi. W przypadku współwystępowania chorób sercowo-naczyniowych analogi GLP-1 mogą być pierwszą linią leczenia.

Jeśli chodzi o podawanie leków w celu schudnięcia, to wskazaniem do ich włączenia jest BMI powyżej 30. Gdy BMI mieści się w przedziale 27 – 30, leki można włączyć, gdy dodatkowo współistnieją choroby związane z nadmierną masą ciała. Mogą to być zaburzenia gospodarki węglowodanowej, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia lub obturacyjny bezdech senny.

Skuteczność zastrzyków

Leki te są bardzo skuteczne w kontroli glikemii u diabetyków. Dodatkowo mogą zmniejszać ryzyko udarów i zawałów, które są częstym powikłaniem niewyrównanej glikemii. Pojawienie się analogów GLP-1 pozwoliło więc przy użyciu jednego środka poprawić jednocześnie wyniki leczenia cukrzycy i choroby niedokrwiennej serca. Są to leki, które na chwilę obecną najsilniej obniżają hemoglobinę glikowaną (HbA1c). Jednocześnie nie dają ryzyka w postaci pojawienia się hipoglikemii, co ma miejsce w przypadku podawania insuliny.

Działanie leków jest wielokierunkowe, ponieważ receptory dla białka GLP-1 zlokalizowane są w wielu narządach.

·        W trzustce wpływa na komórki beta i stymulując wydzielanie insuliny (która obniża stężenie glukozy we krwi). Jednocześnie hamuje wydzielanie glukagonu (który prowadzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi). Ponieważ stymulacja wydzielania insuliny jest zależna od poziomu glikemii, ryzyko nadmiernego spadku stężenie cukru (hipoglikemii) jest niewielkie.

·        W układzie krążenia dochodzi do zmniejszenia procesów zapalnych poprzez zmniejszenie CRP. Dzięki poprawie funkcji śródbłonka, działanie rozszerzające naczynia krwionośne i zwiększone wydalanie sodu dochodzi do obniżenia ciśnienia skurczowego. Powoduje to poprawę leczenia miażdżycy oraz obniża ryzyko udarów i zawałów.

·        W wątrobie leki te uwrażliwiają hepatocyty (komórki wątroby) na działanie insuliny. Prowadzi to do zmniejszenia glukoneogenezy (powstawania glukozy) i lipogenezy de novo (powstawania komórek tłuszczowych, co prowadziłoby do stłuszczenia wątroby).

·        Powoduję opóźnianie opróżniania żołądka. Prowadzi to do wydłużenia uczucia pełności po posiłku.

·        W mózgu działają na ośrodki głodu i sytości w podwzgórzu. Prowadzą do zwiększenia uczucia sytości, przez co zmniejsza się chęć na jedzenie.

Działanie na żołądek i ośrodek głodu i sytości w podwzgórzu prowadzi do spadku apetytu i zjadania mniejszej liczby kalorii. Dzięki temu osoba przyjmująca takie leki może schudnąć w szybkim tempie. Już sama utrata wagi w przypadku osób z otyłością przynosi ogromne korzyści zdrowotne.

Który lek najskuteczniejszy na odchudzanie?

Dotychczas przeprowadzone porównania skuteczności poszczególnych preparatów wykazywały, że najefektywniejsze obniżenie glikemii i masy ciała można zaobserwować w terapii tirzepatydem, a następnie semaglutydem. W czasie nieco dłuższym niż rok notuje się średni spadek masy ciała ok 19% w przypadku tirzepatydu, 15% dla semaglutydu i 6,4% dla terapii liraglutydem. Producenci retatrutydy, który jeszcze nie został dopuszczony do użytku, deklarują, że będzie jeszcze bardziej skuteczny w terapii otyłości.

Ile kosztują zastrzyki na odchudzanie?

Refundowanymi lekami (dla osób ze wskazaniami medycznymi) są Trulicity oraz Ozempic. Miesięczna kuracja tymi preparatami przy objęciu refundacją kosztuje ok 130 zł. Terapia bez refundacji to wydatek ok 450 zł miesięcznie. Dla osób powyżej 65. roku życia są to leki darmowe. Miesięczna kuracja Saxendą kosztuje ok 550 zł, Victozą ok 300 zł. 30 tabletek Rybelsus to koszt ok. 330 zł. Najdroższe są  Wegovy i Mounjaro. Te zastrzyki to koszt przekraczający 1 tys. zł miesięcznie, a przy większych dawkach nawet powyżej 2 tys. zł. Przy kalkulacji kosztów należy pamiętać, że leki przyjmuje się długotrwale, może okazać się że nawet do końca życia.

Czy zastrzyki na odchudzanie są bezpieczne?

Do najczęstszych niepożądanych efektów ubocznych należą dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Pojawiają się one u większości pacjentów i poniekąd są one właśnie działaniem, które ma efekt terapeutyczny. W większości przypadków są to mdłości, wymioty i biegunka. Najbardziej nasilone są one na początku leczenia i podczas zwiększania dawkowania. Inne, ale rzadsze, działania niepożądane to kamica żółciowa, zapalenie pęcherzyka żółciowego i ostre zapalenie trzustki.

Choć nie ma jednoznacznych dowodów, ale pojawiają się doniesienia o umiarkowanym wzroście ryzyka nowotworów tarczycy i jelita grubego przy stosowaniu analogów GLP-1. Aby uzyskać jednoznaczną odpowiedź, potrzeba dalszych badań. Dostępne są również badania wskazujące na wzrost ryzyka chorób oczu, takich jak retinopatia i przednia niedokrwienna neuropatia nerwu wzrokowego (u 6- 7% leczonych podczas 3 lat terapii).

Warto jednak zwrócić uwagę, że sama źle leczona cukrzyca daje powikłania w postaci uszkodzenia wzroku. Także otyłość skorelowana jest z kilkunastoma różnymi nowotworami i jest przyczyną chorób metabolicznych, przewlekłego stanu zapalnego i zwiększa ryzyko demencji. W takich sytuacjach ryzyko związane z leczeniem jest mniejsze niż obciążenie dla zdrowia wynikające z otyłości i wysokiej glikemii.

Inne ryzyko zastrzyków na odchudzanie

Duża utrata masy mięśniowej

Zastrzyki powodują, że najadamy się niemal samym zapachem i widokiem potrawy. U niektórych pojawia się często jadłowstręt. Prowadzi to do bardzo dużych ograniczeń kalorycznych. To pociąga za sobą bardzo szybką utratę masy ciała. Jest to oczekiwany efekt, ale przy zbyt szybkim tempie redukcji wagi poza spalaniem tkanki tłuszczowej w większym stopniu tracimy też beztłuszczową masę ciała, tzn. m.in. mięśni. Szacuje się, że przy analogach GLP utrata masy mięśniowej może wynosić nawet 40%. Dla porównania przy bardzo niskoenergetycznej diecie podczas odchudzania tracimy około 25% masy mięśniowej. Tak duża utrata mięśni prowadzi do znacznego zmniejszenia wydatków energetycznych. Oznacza to, że spowalnia się nasz metabolizm.

Spowalnia się metabolizm

W efekcie może okazać się, że kaloryczność, na której do tej pory mogliśmy schudnąć staje się zbyt wysoka i waga przestaje spadać. W skrajnych sytuacjach taka wydawałaby się niska energetyczność prowadzić może wręcz do tycia. Dzieje się tak, dlatego że mięśnie są tkankami, które spalają dużo energii. Wraz ze spadkiem ich ilości spada zapotrzebowanie na kalorie. Dodatkowo wraz ze zmniejszaniem się ilości mięśni w ciele spada nasza kondycja. W efekcie szybciej się męczymy, dlatego mniej się ruszamy. To pociąga za sobą dalsze spadki w wydatkowaniu energii.

Nie wystarczą same zastrzyki na odchudzanie

Jeśli uważasz, że wystarczą tylko zastrzyki, by schudnąć, Twoje założenia zweryfikuje czas po odstawieniu leków. Leki działają, ale tylko wtedy, kiedy je przyjmujesz. Szacuje się, że po zakończeniu terapii w ciągu roku wraca ok. 10 kg. Kiedy kończysz przyjmowanie zastrzyków, wraca apetyt. Może okazać się, że wróci ze zdwojoną siłą. Znika też regularna nagroda w postaci zmniejszającej się masy ciała. I wtedy dopiero zaczyna się jazda pod górkę. Podczas intensywnej redukcji wagi doszło do dużego spadku masy mięśniowej i adaptacji metabolicznych. Spalasz więc kalorie wolniej, a Ty tyjesz szybciej. Wracasz więc do wagi wyjściowej, ale przybierasz na wadze już głownie tkanką tłuszczową. Efekt tego taki, że pod względem metabolicznym jesteś w gorszej sytuacji niż na starcie terapii. Mięśni masz mniej, tłuszczu więcej.

Wykorzystaj czas na zmianę nawyków

Takiemu scenariuszowi możesz zapobiec, jeśli okres przyjmowania zastrzyków potraktujesz jako czas wprowadzania zmian w stylu życia. Samo unikanie jedzenia nie nauczy Cię, jak w przyszłości jeść, by nie przytyć. Czas, w którym chudniesz i efekty na wadze działają mobilizująco, wykorzystaj na wprowadzanie zdrowych nawyków. Ucz się jeść regularnie, wybierać zdrowe posiłki, dążąc do zmniejszenia spożycia wysoko przetworzonej żywności, włącz aktywność fizyczną, np. poprzez zwiększenie codziennej liczny kroków i włączanie ćwiczeń siłowych. Zamieniaj złe przyzwyczajenia w zdrową rutynę. Tak, by w czasie odstawiania leków, kiedy niewątpliwie pozytywna motywacja do zmian będzie mniejsza, zdrowe zachowania były już Twoją wydeptaną ścieżką. Takim automatyzmem jak mycie zębów i ubieranie się. Czyli czynnością, o której nie musisz już myśleć, żeby ją wykonać.

Zadbaj o mięśnie

Żeby podczas terapii nie doszło do zbyt dużej utraty beztłuszczowej masy ciała, zadbaj o prawidłową podaż białka. Nie jedz byle czego. Jeśli wiesz, że nie możesz dużo zjeść, postaraj się, by posiłki były dobrze zbilansowane. Możesz schudnąć na pizzy i słodyczach, bo podczas przyjmowania leków i tak zjesz ich niewiele. Takie jedzenie nie pokryje jednak Twojego zapotrzebowania na białko i inne ważne składniki. To spowoduje, że organizm zacznie pozyskiwać aminokwasy z rozpadu mięśni. Drugim elementem pozwalającym zabezpieczyć Twoje mięśnie przed katabolizmem jest aktywność fizyczna, a dokładniej trening oporowy. Włącz go koniecznie, jeśli po zakończeniu terapii nie chcesz efektu jojo. Warto też regularnie kontrolować nie tylko swoją wagę, ale badać skład ciała (np. na analizatorze składu ciała podczas wizyty u dietetyka). Taka obserwacja pozwoli w porę wykryć zbyt dużą utratę masy mięśniowej, tak by w odpowiednim czasie podjąć środki zaradcze.

Pełnowartościowe posiłki pomoże dobrać Ci dietetyk

Na pewno cieszy Cię ciągłe poczucie sytości i brak uczucia głodu. To właśnie dzięki temu chudniesz. Zapanuj jednak nad tym, by deficyt energetyczny nie był zbyt duży. By utrata wagi mieściła się w tempie 1% masy ciała tygodniowo. Większe ograniczenia kaloryczne doprowadzą nie tylko do znacznego spadku masy mięśniowej, ale także mogą spowodować niedobory witamin i składników mineralnych. Konsekwencją mogą być m.in. anemia, osteoporoza, pogorszenie wzroku, kamica żółciowa. Nie ważne jaką metodę odchudzania wybierzesz – Twoja dieta zawsze powinna być pełnowartościowa i dobrze zbilansowana. W tym, tak jak w całym procesie zmiany stylu życia, pomoże Ci dietetyk. Specjalista od żywienia pomoże Ci też załagodzić efekty uboczne leczenia, takie jak mdłości, odbijania, zaparcia czy biegunki. Jeśli potrzebujesz takiego wsparcia, zapraszam Cię do swojego gabinetu w Legionowie.

Rola dietetyka w kuracji zastrzykami na odchudzanie

Jeśli jesteś w trakcie kuracji analogami GLP-1, dietetyk pomoże Ci zadbać o prawidłową podaż białka w diecie. To zmniejszy utratę masy mięśniowej. Specjalista pomoże Ci zbilansować posiłki, a w razie potrzeby dobierze suplementację. Dzięki temu pomimo dużych ograniczeń, Twoja dieta będzie pełnowartościowa, a terapia nie doprowadzi do niedoborów. Dietetyk podpowie Ci też, jak zmniejszyć dolegliwości towarzyszące przyjmowaniu leków. I ostatnie, ale chyba najważniejsze, specjalista ds. żywienia pokieruje Cię tak, by podczas kuracji budować zdrowe nawyki żywieniowe. Dzięki temu po zakończeniu terapii z większym powodzeniem uda Ci się utrzymać osiągniętą wagę.

Nie stosuj zastrzyków na odchudzanie, gdy nie ma do tego wskazań

W przypadku osób z otyłością leki te przyniosą więcej korzyści niż strat. Ponieważ sama otyłość jest dużo większym ryzykiem zdrowotnym. W przypadku osób z tylko nieznaczną nadwagą skutki uboczne leków mogą zachwiać ich zdrowie. Należy też mieć na uwadze, że bezpieczeństwo stosowania analogów GLP-1 było badane tylko na osobach otyłych i chorych na cukrzycę typu II. Nie mamy wiedzy na temat działania tych leków na organizm osób z lekką nadwagą lub prawidłową masą ciała. Stosowanie tych preparatów bez wskazań medycznych może być ryzykowne. Należy również pamiętać, że terapia zawsze musi być prowadzona pod ścisłym nadzorem lekarza.

Jakie są przeciwskazania do stosowania analogów GLP-1?

Ostrożność należy zachować w przypadku pacjentów z zapaleniem trzustki, chorobą tarczycy, chorobami zapalnymi jelit i niewydolnością serca. Leków nie należy podawać chorym na cukrzycę typu I oraz przy nadwrażliwości na którykolwiek składnik preparatu.

Należy pamiętać, że istnieje grupa osób, które nie reagują na leczenie analogami GLP-1. W takich przypadkach należy szukać przyczyn i innych metod redukcji wagi.

Publikowany artykuł ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie może być traktowany jako indywidualna porada lekarka ani dietetyczna.