Powoli w sklepach w Polsce zaczyna pojawiać się mleko A2 reklamowane jako pierwotne lub pradawne. Różni się ceną (wiadomo, wyższa), smakuje i pachnie tak samo, wartości odżywcze także bez zmian. Na etykiecie przeczytać możemy, że to wybór dobry dla osób z nietolerancją pokarmową. Na czym więc polega wyjątkowość tego mleka?

Mleko A2, mleko pradawne, pierwotne

Pierwotnie mleko krowie występowało w wariancie A2. Jednak 8 tys. lat temu  w wyniku naturalnej mutacji powstał wariant A1. Od wariantu A2 różni je tylko 1 aminokwas. Ten szczegół sprawia jednak, że kazeina A1 w naszym przewodzie pokarmowym rozpada się na kompleks aminokwasów, który działa jak opioid i przez to może wpływać na funkcjonowanie naszego organizmu.

Historia mleka

Udomowienie bydła przez człowieka sięga najprawdopodobniej 10 tys. lat wstecz. Wtedy krowy dawały mleko z β-kazeiną wyłącznie w wariancie A2. Około 8 tys. lat temu w wyniku naturalnej mutacji wśród krów europejskich powstał wariant A1. Początkowo rozpowszechniał się on w rejonach dzisiejszej Holandii, Danii, Wielkiej Brytanii (krowy rasy holszyńskiej, fryzyjskiej). Potem, od XVII wieku, krowy te zaczęły trafiać do Ameryki wraz z migracją Europejczyków. W XIX wieku amerykańscy hodowcy bydła zaobserwowali, że te rasy dają najwięcej mleka i rozpoczęto planowe sprowadzanie bydła z Europy. Uruchomiono prace hodowlane mające na celu poprawę wydajności mlecznej. Powstała rasa holsztyńsko-fryzyjska, która w II połowie XIX wieku zaczęła być sprowadzana do Europy w ramach procesu holsztynizacji.

W wyniku tych zmian mleko w Europie i Ameryce stanowi mieszankę wariantów A1 i A2. A przewaga kazeiny w wariancie A2 występuje już tylko u krów rasy Guernsey i Jersey, u ras południowofrancuskich (Charolais i Limousin) oraz u pierwotnego bydła Zebu pochodzenia afrykańskiego oraz krów indyjskich. Ponadto wariant A2 występuje w mleku kóz, owiec i bawołów oraz dominuje w mleku kobiecym.

Każda krowa posiada parę genów beta-kazeiny, co daje trzy możliwe kombinacje:

• A2A2 (homozygotyczna) – w mleku wyłącznie beta-kazeina A2
• A1A2 (heterozygotyczna) – równe ilości beta-kazeiny A1 i A2
• A1A1 (homozygotyczna) – produkuje wyłącznie beta-kazeinę A1.

Większość dostępnego w sklepach „zwykłego” mleka stanowi mieszankę tych dwóch typów, w różnych proporcjach. Rasy północnoeuropejskie (holsztyńsko-fryzyjska) mają tendencję do przenoszenia alleli A1 i A2 w mniej więcej równych proporcjach. Rasy południowoeuropejskie i krowy Jersey zazwyczaj posiadają allel A1 w około 35% i dwie trzecie A2. Francuska rasa Guernsey wyróżnia się występowaniem allelu A2 w ponad 90%.

Czym różni się mleko A2 od tego zwykłego?

Białko w mleku dzieli się głównie na kazeinowe (alfa, beta, kappa i gamma kazeiny) i serwatkowe. Różnica między mlekaiem A1 i A2 tkwi w jednym aminokwasie w łańcuchu jednego z białek kazeinowych. Chodzi o β-kazeinę, która składa się z 209 aminokwasów. W mleku A1 (czyli tym powszechnie występującym) aminokwasem w 67. pozycji jest histydyna, a w mleku A2 prolina. Różnica niewielka, ale jak się okazuje enzymy trawienne (i te używane w produkcji sera) rozszczepiają histydynę z łańcucha A1, co skutkuje uwolnieniem 7 aminokwasowego peptydu, β-kazomorfiny-7 (BCM-7). Do takiego rozczepienia nie dochodzi (lub rzadziej dochodzi) w wariancie A2 (z proliną). To właśnie za sprawą tego peptydu, który ma właściwości opioidowe, oczy świata nauki i biznesu mleczarskiego zwróciły się na warianty mleka A1 i A2.

Biznes mleczarski

W 2000 roku w Nowej Zelandii powstała A2 Corporation Ltd, która przez selektywną dystrybucję nasienia bydła umożliwiła rozwój stad produkujących wyłącznie mleko A2A2. Był to czas, w którym w Nowej Zelandii pojawiały się badania wykazujące korelacje między częstością występowania mleka z białkami beta-kazeiny A1 w niektórych krajach a zachorowalnością na różne choroby przewlekłe.

Badania niemiarodajne

Tezę tę szybko podważono. I tak w artykule opublikowanym w 2005 roku w European Journal of Clinical Nutrition czytamy, że „metoda korelacji między krajami okazała się zawodna i została zanegowana przez ponowne obliczenia z większą liczbą krajów i przez prospektywne badania na ludziach. Eksperymenty na zwierzętach z gryzoniami podatnymi na cukrzycę, które wspierały hipotezę dotyczącą cukrzycy, nie zostały potwierdzone przez większe, lepiej standaryzowane eksperymenty wieloośrodkowe. Eksperyment na pojedynczym zwierzęciu, który wspierał powiązanie A1 β-kazeiny z chorobami układu krążenia, był mały, krótki, w nieodpowiednim modelu zwierzęcym [1]

Kontrowersyjna książka i rozwój A2 Milk Company

Pomimo takich naukowych sprostowań w 2007 roku w Australii i Nowej Zelandii ukazała się książka „Devil in the Milk”, w której autor Keith Woodford opisał zależność między spożyciem β-kazeiny A1 a rozwojem cukrzycy typu 1, chorób serca, autyzmem i schizofrenią. Od czasu wydania tej książki udziały A2 Corporation Ltd. wzrosły z 0% do 9% w roku 2014. Wtedy też firma zmieniła nazwę na A2 Milk Company i zaczęła mocno inwestować w badania, z których jasno wybrzmiewał wniosek o korzyściach zdrowotnych płynących z mleka A2, w porównaniu do A1.

Stanowisko EFSA

W Australii i Nowej Zelandii rosły obawy na temat bezpieczeństwa spożywania mleka. Rok po wydaniu książki Nowozelandzki Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (NWFSA) zwrócił się do Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) o rozwiązanie rosnących obaw konsumentów dotyczących mleka A1. I tak w 2009 roku EFSA wydał oświadczenie, że nie ma wyraźnego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy spożyciem beta-kazomorfiny-7 (BCM-7) a autyzmem, chorobami układu krążenia i cukrzycą u ludzi. Nie wiemy tak naprawdę, ile BCM powstaje podczas trawienia w ludzkim przewodzie pokarmowym, a efekty opioidowe in vivo obserwowano tylko po podaniu dootrzewnowym. Nie wiemy także, w jakim stopniu powstałe BCM mogą pokonywać barierę jelitową i przedostawać się do krwiobiegu. Brak też informacji, czy BCM nie ulega transformacji w wątrobie i jaka może być jego stabilność w osoczu.

Niska jakość dowodów

Większość z badań, z których wysnuto takie wnioski, to testy na zwierzętach, głównie gryzoniach i nie można ich bezpośrednio przekładać na fizjologię człowieka. W przeglądzie badań oceniających wpływ mleka A1 na zdrowie ludzi oceniono 15 randomizowanych badań. Większość z nich opierała się na markerach pośrednich i nie wykazała znaczącej różnicy między dwoma rodzajami mleka. Z kolei większość badań środowiskowych wykazała, że ​​narażenie na β-kazeinę A1 na poziomie populacji wiąże się z niekorzystnymi wynikami zdrowotnymi. Pewność dowodów oceniono jako umiarkowana w przypadku objawów trawiennych i jako niskie i bardzo niskie w przypadku wszystkich innych wyników. Na chwilę obecną dowody są ograniczone i potrzeba dalszych badań w celu potwierdzenia powyższych hipotez.

Trwają badania

Cały czas trwają jednak badania nad potencjalnymi działaniami niepożądanymi wariantu A1 i jednocześnie rośnie popularność mleka A2A2. W 2020 roku globalny rynek mleka A2A2 był wart ponad 4,5 miliarda dolarów, a do 2026r. prognozuje się, że może osiągnąć ponad 15 miliardów.

Mleko A2 w Polsce

Z końcem 2024 roku mleko A2A2 pojawiło się w sprzedaży także w Polsce. Pierwszą firmą była Narum, która swój produkt Pramleko A2 wprowadziła jako suplement diety. W internecie kupić już możemy także mleko A2 z Juchowa. Do sklepów stacjonarnych jako pierwsza mleko A2 wprowadziła firma Mlekovita. Sprzedaje je pod nazwą Mleko pierwotne A2A2. Poza mlekiem możemy kupić w tej serii także jogurt naturalny i twaróg.

Poniżej opiszę krótko hipotezy i wnioski z badań na temat wpływu BCM-7 na organizm.

Mleko A1 a cukrzyca – badania z konfliktem interesów

Korelację między spożyciem mleka A1 a rozwojem cukrzycy zauważono w badaniach na zwierzętach oraz w obserwacjach epidemiologicznych na ludziach[2]. Postawiono hipotezę, że β-kazeina A1 może przyczyniać się do zwiększonej przepuszczalności jelit. Stan taki powoduje, że z jelit do krwiobiegu przedostają się szkodliwe substancje, które wywołują odpowiedź układu opornościowego i prowadzą do rozwoju chorób autoimmunologicznych, do których zalicza się cukrzyca typu 1. Kluczową rolę w tym mechanizmie odgrywają jednak predyspozycje genetyczne oraz środowiskowe (czas trwania karmienia piersią, narażenie na inne wyzwalacze dietetyczne i stężenie witaminy D)[3]. Warto również dodać, że trzech z autorów tych prac ma powiązania z firmą The a2 Milk Company (jeden był w przeszłości jej pracownikiem, drugi konsultantem, a trzeci otrzymał od tej firmy granty badawcze).

Choroby układu krążenia – sprzeczne wyniki

W 2003 roku w badaniach na królikach zaobserwowano, że grupa zwierząt, które karmiona były dietą zawierającą beta-kazeinę A2 miała niższe stężenie cholesterolu w surowicy i mniejsze zmiany miażdżycowe niż króliki karmione beta-kazeiną A1[4]. Takiego związku nie wykazano jednak 2 lata później w randomizowanym badaniu krzyżowym na ludziach. W czasie 4,5 tygodnia 62 uczestnikom podawano dietę z kazeiną A1 lub kazeiną A2. Nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic w stężeniu cholesterolu pomiędzy grupami [5]. W 2020 w badaniu na myszach zaobserwowano nawet odwrotne działanie. Te wyniki sugerują, że BCM-7 może zapobiegać i leczyć przerost mięśnia sercowego u myszy z nadczynnością tarczycy [6]

Autyzm a BCM-7

Badania podkreślają znaczącą rolę BCM-7 w patogenezie autyzmu i innych zaburzeń neurologicznych. Już w roku 1980 zauważono korelację między autyzmem i schizofrenią a opioidami pochodzącymi z żywności (z glutenu i kazeiny). U osób z autyzmem i schizofrenią obserwuje się podwyższone poziomy przeciwciał IgG przeciwko gliadynie (składnikowi glutenu) i kazeinie wołowej. Badania wykazują także złagodzenie objawów w tych zaburzeniach na diecie bezglutenowej i bezkazeinowej. Obserwuje się również wyższe stężenia BCM-7 u dzieci z autyzmem[7], co może być wynikiem większej przepuszczalności jelit.

Śmierć łóżeczkowa niemowląt

W ostatnich latach badany jest związek między śmiercią łóżeczkową niemowląt (SIDS) a spożyciem mleka A1. W 2003 roku pojawiła się hipoteza, wg której BCM-7 może potencjalnie hamować ośrodek oddechowy w pniu mózgu niemowląt, prowadząc do bezdechu i śmierci[8]. W 2011 roku naukowcy z Polski odkryli, że niemowlęta, u których wystąpił bezdech, miały trzykrotnie wyższe poziomy BCM-7 w surowicy niż pozostałe niemowlęta. U tych niemowląt występowały również niższe poziomy enzymu DPP IV, odpowiedzialnego za degradację BCM-7[9]. Co ciekawe, krowi BCM-7 został znaleziony we krwi niemowląt karmionych piersią, co sugeruje jego transfer z żołądka matki do niemowlęcia za pośrednictwem mleka ludzkiego[10]. Niemowlęta są bardziej narażone na działanie BCM-7 ze względu na niewykształconą barierę jelitową, którą ta substancja opioidowa może pokonać, dalej dostając się do krwioobiegu i oddziałując na receptory w mózgu.

Alergie

W 2014 badacze z Polski zaobserwowali, że BCM-7 wpływają na wydzielanie cytokin prozapalnych i uwalnianie histaminy nasilając stany zapalne i alergie[11].

Nie mylić mleka A2 z mlekiem HA!

To, że zaobserwowano, że BCM-7 powstające w wyniku trawienia mleka A1 może nasilać alergie, nie oznacza, że mleko A2 może być bezpiecznie spożywane przez osoby uczulone na białka mleka krowiego. Zmiana jednego aminokwasu w łańcuchu jednego z białek nie oznacza eliminacji białek, które mogę wywoływać reakcje odpornościowe. Mleko A2 nie jest tym samym co mleko HA, które stosuje się u dzieci z alergią na białka mleka krowiego. W takich mieszankach mlecznych białko jest rozdzielone na mniejsze peptydy, które w mniejszym stopniu wywołują reakcję alergiczną.

Nietolerancja laktozy

Mleko A2, często reklamowane jako łatwiejsze do strawienia, nadal zawiera laktozę, czyli główny problem nietolerancji mleka. Istnieją badania sugerujące, że mleko A2 powoduje mniej objawów ze strony przewodu pokarmowego u osób z nietolerancją laktozy, jednak sponsorem tych testów jest firma A2 Milk Company Ltd (producent mleka A2), co może podważać ich wiarygodność. W jednym z takich badań zaobserwowano, że wśród uczestników z nietolerancją laktozy lub złym trawieniem wyniki objawów żołądkowo-jelitowych uległy poprawie po spożyciu mleka zawierającego wyłącznie beta-kazeinę typu A2 w porównaniu ze spożyciem mleka konwencjonalnego[12]. W kolejnym badaniu, także finansowanym przez a2 Milk Company Ltd wykazano również, że u dzieci (w wieku 5–6 lat), które odczuwały łagodny do umiarkowanego dyskomfort podczas spożywania mleka, poprawiła się konsystencja i częstotliwość stolca po przejściu na mleko zawierające wyłącznie beta-kazeinę typu A2 [13] Trzecie badanie sugeruje, że mleko zawierające wyłącznie wariant A2 w mniejszym stopniu powoduje ból brzucha u osób z nietolerancją laktozy. Pozostałe objawy takie jak wzdęcia, gazy, biegunka i parcie na stolec zmniejszyły się, ale nieznacznie [14] Wyniki przedstawia rycina poniżej:

BCM-7 działa przeciwnowotworowo?

Wykazano, że BCM7 zwiększa ilość enzymów antyoksydacyjnych, a dokładniej transferazy glutationowej S [15]. Ilość tych enzymów jest zmniejszona u osób chorych na białaczkę, co może sugerować, że BCM-7 może wspomagać leczenie białaczki. Inne badanie na myszach sugeruje, że BCM-7 może zahamować rozwój i progresję raka jelita grubego.

Doniesiono, że BCM hamuje proliferację komórek raka prostaty i raka piersi za pośrednictwem receptorów opioidowych [16]

Stwierdzono, że BCM przy niskich stężeniach hamuje proliferację limfocytów, ale promuje ją przy wysokich stężeniach powyżej 10(-7) mol/l) aktywując szlak komórek pomocniczych Th[17], a to z kolei indukuje odpowiedź zapalną w jelitach. Co ciekawe, 95% BCM ulega degradacji przez sok trawienny i rąbek szczoteczkowy jelita czczego[18] Dlatego w jelitach BCM występuje tylko w niskich stężeniach, co nie nasila stanu zapalnego. Z drugiej jednak strony wysokie stężenia BCM mogą mieć właściwości immunostymulujące, więc hamować rozwój raka jelita grubego[19].

Czy BCM-7 to dobry marker w badaniach?

Badania porównujące wpływ mleka A1 i A2 na zdrowie człowieka skupiają się na działaniu powstającego w wyniku trawienia beta kazeiny kompleksu aminokwasów BCM-7. Okazuje się jednak, że może to nie być dobry marker. W badaniu z 2024 roku badacze podkreślili, że BCM-7 nie nadaje się jako biomarker stanu zapalnego wywołanego przez żywność. Ponadto zaobserwowano, że nie każda cząsteczka β-kazeiny jest rozszczepiana w pozycjach wymaganych do wytworzenia BCM-7. W konsekwencji rzeczywiste pojawienie się BCM-7 podczas trawienia mleka może być niższe niż teoretycznie przewidywano. Dodano również, że w osiągnięcie tak wysokich jak w badaniach stężeń BCM-7 we krwi poprzez spożycie mleka jest niemożliwe. Autorzy tego badania zaznaczają, że sponsorem niektórych badań na temat wyższości mleka A2 nad A1 była firma A2 Milk Company, która wykorzystała twierdzenia z badań do promowania swojego produktu, pomimo niejednoznacznych wyników. W jednym a takich badań podkreślano, że spożywanie mleka A2 miało prowadzić do wyższych poziomów antyoksydacyjnych glutationu, jednak pominięto fakt, że mleko A1 również wykazało taki wpływ[20].

Dla kogo jest mleko A2

Na chwilę obecną nie ma badań na ludziach, które jednoznacznie potwierdziłyby, że spożywanie mleka A1 przyczynia się do cukrzycy typu I i chorób układu krążenia. Wykorzystywany w badaniach marker BCM-7 w realnych warunkach może nie mieć istotnego znaczenia. Nie ma więc wskazań do tego, że wszyscy powinniśmy przerzucić się na mleko A2A2. Nie oznacza to też, że należałoby całkowicie rezygnować ze spożywania mleka i nabiału. To produkty bogate w białko, wapń, witaminy z grupy B i stanowią ważny element zbilansowanej diety.

Dla kogo może być wskazane mleko A2?

• Dla osób z zaburzeniami jelitowymi. Jeśli pojawia się nieszczelność jelit, BCM-7 w większym stopniu może przedostawać się do krwioobiegu i tym samym oddziaływać na układ nerwowy czy odpornościowy.
• Dla osób z autyzmem. U autystyków częściej zaburzona jest bariera jelitowa i w tej grupie obserwuje się również wyższe stężenia BCM-7 we krwi.

[1] Truswell, A. The A2 milk case: a critical review. Eur J Clin Nutr 59, 623–631 (2005). https://doi.org/10.1038/sj.ejcn.1602104

[2] Laugesen M, Elliott R. Ischaemic heart disease, Type 1 diabetes, and cow milk A1 beta-casein. New Zealand Medical Journal. 2003;116:U295. 

[3] Chia JSJ, McRae JL, Kukuljan S, Woodford K, Elliott RB, Swinburn B, Dwyer KM. A1 beta-casein milk protein and other environmental pre-disposing factors for type 1 diabetes. Nutr Diabetes. 2017 May 15;7(5):e274. doi: 10.1038/nutd.2017.16. PMID: 28504710; PMCID: PMC5518798.

[4] Tailford KA, Berry CL, Thomas AC, Campbell JH. A casein variant in cow’s milk is atherogenic. Atherosclerosis. 2003 Sep;170(1):13-9. doi: 10.1016/s0021-9150(03)00131-x. PMID: 12957678.

[5] Venn BJ, Skeaff CM, Brown R, Mann JI, Green TJ. A comparison of the effects of A1 and A2 beta-casein protein variants on blood cholesterol concentrations in New Zealand adults. Atherosclerosis. 2006 Sep;188(1):175-8. doi: 10.1016/j.atherosclerosis.2005.10.020. Epub 2005 Nov 18. PMID: 16298373.

[6] Sheng CX, Zhang CJ, Li YZ, Sun YM. Effect of β-casomorphin-7 on myocardial hypertrophy in hyperthyroidism-induced cardiomyopathy. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2020 Jun;24(11):6380-6389. doi: 10.26355/eurrev_202006_21536. PMID: 32572935.

[7] Jarmołowska B, Bukało M, Fiedorowicz E, Cieślińska A, Kordulewska NK, Moszyńska M, Świątecki A, Kostyra E. Role of Milk-Derived Opioid Peptides and Proline Dipeptidyl Peptidase-4 in Autism Spectrum Disorders. Nutrients. 2019 Jan 4;11(1):87. doi: 10.3390/nu11010087. PMID: 30621149; PMCID: PMC6356206.

[8] Sun Z, Zhang Z, Wang X, Cade R, Elmir Z, Fregly M. Relation of beta-casomorphin to apnea in sudden infant death syndrome. Peptides. 2003;24:937–943. doi: 10.1016/S0196-9781(03)00156-6.[PubMed]

[9] Wasilewska J, Sienkiewicz-Szlapka E, Kuzbida E, Jarmolowska B, Kaczmarski M, Kostyra E. The exogenous opioid peptides and DPPIV serum activity in infants with apnoea expressed as apparent life threatening events (ALTE) Neuropeptides. 2011;45:189–195. doi: 10.1016/j.npep.2011.01.005.

[10] Beckwith JB. Defining the sudden infant death syndrome. Arch Pediatr Adolesc Med. 2003;157(3):286-290

[11] Fiedorowicz E, Kaczmarski M, Cieslinska A, Sienkiewicz-Szlapka E, Jarmolowska B, Chwala B, Kostyra E. Beta-casomorphin-7 alters mu-opioid receptor and dipeptidyl peptidase IV genes expression in children with atopic dermatitis. Peptides. 2014;62:144–149. doi: 10.1016/j.peptides.2014.09.020

[12] M. Ramakrishnan, T.K. Eaton, O.M. Sermet, D.A. Savaiano Milk containing A2 β-casein ONLY, as a single meal, causes fewer symptoms of lactose intolerance than milk containing A1 and A2 β-caseins in subjects with lactose maldigestion and intolerance: A randomized, double-blind, crossover trial. Nutrients, 12 (2020), p. 3855

[13] X. Sheng, Z. Li, J. Ni, G. Yelland Effects of conventional milk versus milk containing only A2 β-casein on digestion in Chinese children: A randomized study, Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 69 (2019), pp. 375-382

[14] Ramakrishnan M, Eaton TK, Sermet OM, Savaiano DA. Milk Containing A2 β-Casein ONLY, as a Single Meal, Causes Fewer Symptoms of Lactose Intolerance than Milk Containing A1 and A2 β-Caseins in Subjects with Lactose Maldigestion and Intolerance: A Randomized, Double-Blind, Crossover Trial. Nutrients. 2020 Dec 17;12(12):3855

[15] Trivedi M. S., Hodgson N. W., Walker S. J., Trooskens G., Nair V., and Deth R. C., Epigenetic effects of casein-derived opioid peptides in SH-SY5Y human neuroblastoma cells, Nutrition & Metabolism. (2015) 12, no. 1, https://doi.org/10.1186/s12986-015-0050-1, 2-s2.0-84949551883.

[16] Kampa M., Bakogeorgou E., Hatzoglou A., Damianaki A., Martin P.M., Castanas E. Opioid alkaloids and casomorphin peptides decrease the proliferation of prostatic cancer cell lines (LNCaP, PC3 and DU145) through a partial interaction with opioid receptors. Eur. J. Pharmacol. 1997;335:255–265. doi: 10.1016/S0014-2999(97)01213-2.

[17] Kayser H, Meisel H. Stimulation of human peripheral blood lymphocytes by bioactive peptides derived from bovine milk proteins. FEBS Lett. 1996 Mar 25;383(1-2):18-20. doi: 10.1016/0014-5793(96)00207-4. PMID: 8612782.

[18] Asledottir T., Picariello G., Mamone G., Ferranti P., Røseth A., Devold T.G., Vegarud G.E. Degradation of β-casomorphin-7 through in vitro gastrointestinal and jejunal brush border membrane digestion. J. Dairy Sci. 2019;102:8622–8629. doi: 10.3168/jds.2019-16771. [PubMed]

[19] Mori S, Fujiwara-Tani R, Kishi S, Sasaki T, Ohmori H, Goto K, Nakashima C, Nishiguchi Y, Kawahara I, Luo Y, Kuniyasu H. Enhancement of Anti-Tumoral Immunity by β-Casomorphin-7 Inhibits Cancer Development and Metastasis of Colorectal Cancer. Int J Mol Sci. 2021 Jul 30;22(15):8232. doi: 10.3390/ijms22158232. PMID: 34360996; PMCID: PMC8348766.

[20] Gard F, Flad LM, Weißer T, Ammer H, Deeg CA. Effects of A1 Milk, A2 Milk and the Opioid-like Peptide β-Casomorphin-7 on the Proliferation of Human Peripheral Blood Mononuclear Cells. Biomolecules. 2024 Jun 13;14(6):690. doi: 10.3390/biom14060690. PMID: 38927093; PMCID: PMC11201611.